ZAP Met een reconstructie van De Schreeuw en het creëren van mini-tafereeltjes met poppetjes lagen Kunst met een grote K en kunst met een kleine k woensdagavond weer dicht bij elkaar op tv.
Leeslijst/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data107176636-2e1b69.jpg)
De concentratie in die grote, blauwe ogen, dat engelengeduld van die engelachtige verschijning, haar vluchtige glimlach als het haar weer gelukt is. Altijd als ik naar Lisa Wiersma kijk, denk ik: deze vrouw zou ook een héél andere carrière kunnen hebben, als meestervervalser. Ze is schilder en onderzoeker, en ze heeft voor Het geheim van de meester (AVROTROS) al eens De Nachtwacht van Rembrandt nagemaakt, Het Melkmeisje van Vermeer. En in twee afleveringen reconstrueert ze dit seizoen ‘De Schreeuw’ van de Noorse kunstenaar Edvard Munch. Een schilderij uit 1893 met daarop een spookachtig figuur voor wat eruitziet als een afgrond, een brug. De lucht is rood, de omgeving tolt en draait. Het is, zegt Lisa Wiersma, „gevoel gevangen in verf”. En om iets vergelijkbaars op karton te krijgen – de ondergrond van De Schreeuw – moet ze begrijpen wat er omging in zijn hoofd.
Haar blik verraadt dat ze nog liever wil weten wat zijn handen deden. Ze kijkt naar zijn verfstreken: ferm. De textuur van de verf: transparant en hier en daar korrelig. Zijn kleuren: cadmium-geel, vermiljoen, het groen van chroomoxide. De verf is aangemaakt met ei-gedragen bindmiddel en caseïne, een restproduct van melk. Dat alles wordt uitgezocht door de mannen om haar heen. De materiaalhistoricus, de restaurator, de materiaaldeskundige. Met wat zij aanleveren gaat zij aan de slag. De conservator van het Noorse museum kleedt het meesterwerk zelfs voor haar uit. „Come and see it in the flesh.” Ontdaan van de lijst mag zij het bestuderen. En nog een keer, als ze erom vraagt. Het kale, naakte schilderij oogt eenvoudig, constateert ze, maar is complex. Fragiel en kwetsbaar is het. „Een nachtmerrie voor de conservator”, zegt de conservator. En, steekt hij haar een hart onder de riem, een nachtmerrie voor degene die het wil namaken.
Woensdagavond zagen we het resultaat. Haar Munch had dezelfde deuken, krasjes, vlekjes en retouches als het origineel. Het leek net zo oud en net zo stoffig. In de rechterhoek parelden de gestolde druppels kaarsvet alsof Edvard Munch ze had gemorst. Reconstructie wordt haar werk nadrukkelijk genoemd. Geen kopie en al helemaal geen reproductie. Je zou mensen maar op ideeën brengen. Mij een raadsel waarom ze dit programma niet Het geheim van de meesteres noemen.
Punniken
Van Kunst naar kunst is een kwestie van een paar zenders verderop zappen. Woensdagavond, rond dezelfde tijd als Het geheim van de meester zien we zeven Nederlanders minstens zo ingespannen en geconcentreerd als Lisa Wiersma punniken op de vierkante centimeter in Klein maar fijn (SBS6). Dit zijn „bloedfanatieke miniatuurbouwers”, zegt de stem van Simone Kleinsma. Ze maken mini-tafereeltjes met poppetjes en zelfgeknutselde attributen op schaal.
Frunniken en fröbelen is het. We zagen het mensen eerder op tv doen met ballonnen, met lego, met dominostenen en, vooruit, met etenswaar. Daar is dus een markt voor. Voor ploeterprogramma’s vol gepriegel. Ik heb me onledig gehouden met de beroepen van de deelnemende miniatuurbouwers. Voegde echt iets toe, vond ik. Er was een goudsmid bij. Een doktersassistent oogheelkunde. Een autotechnicus. Je snapt zo waar ze hun vingervlugheid en vaardigheden vandaan hebben. In iets mindere mate geldt dat voor de speelgoedontwerper – die maakte z’n mini-spulletjes ook met de 3D-printer. De game artist kan vast goed scènes bedenken, en ik denk nog even na over wat de beroepsmatige inbreng is van de coördinator hoogbegaafdheid.
Verder kan ik melden dat de grootste miniatuurbouwer – Michel (44) van nèt geen twee meter – er woensdag uit moest. Ik geloof niet dat dit nou de essentie was van dit programma, maar iets anders schoot me niet te binnen.
