«Ήξερε κυρίως τις οικογένειες των αγνοουμένων - γονείς, αδέλφια συζύγους και παιδιά. Ήξερε τις τραγικές ιστορίες του καθενός, γνώριζε τον πόνο τους και ήξερε γι’ αυτό να τους προστατεύει».
Τελέστηκε στον Ιερό ναό Ευαγγελίστριας, στο Δάλι, στην παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, η κηδεία του Ξενοφώντα Καλλή, ο οποίος απεβίωσε την Κυριακή. Ο δημοσιογράφος, Ανδρέας Παράσχος, εκφώνησε επικήδειο λόγο, εξαίροντας το έργο του θανόντος σχετικά με τον αγώνα που έδινε όλα αυτά τα χρόνια για διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής.
Ο Ανδρέας Παράσχος αναφέρθηκε, μέσω του επικηδείου λόγου, και σε μια συγκλονιστική ιστορία την οποία ο ίδιος ο Ξενοφών Καλλής δεν τον άφησε να φέρει στο φως της δημοσιότητας, προκειμένου να προστατευθούν οι συγγενείς αγνοουμένου, τα οστά του οποίου, τελικά, είχαν βρεθεί.
Διαβάστε τον επικήδειο του Ανδρέα Παράσχου:
«Εξοχότατε! Σας τιμά που είστε εδώ σήμερα διότι γνωρίζετε πολύ καλά ότι ο άνθρωπος που η πολιτεία τώρα κηδεύει και δια της παρουσίας σας τιμά, ήταν η ψυχή και η συνείδηση της τραγωδίας των αγνοουμένων, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Έμοιαζε να τους γνωρίζει όλους προσωπικά «που πάππον ως αγγόνιν», και σίγουρα τους αφοσιώθηκε και τους πρόσφερε αφιλοκερδώς και με απόλυτη πίστη τη ζωή του.
Ξενοφών Καλλής! Γεννήθηκε στο Δάλι στις 13 Αυγούστου 1951 από γονείς βιοπαλαιστές που ευτύχησαν να αναγιώσουν στο σπίτι τους οκτώ παιδιά. Φυσικά ουδείς στην οικογένεια φανταζόταν ότι θα γινόταν η πιο μεγάλη οικογένεια του νησιού καθώς ο Ξενοφών θα κουβαλούσε μαζί του άλλα 2002 αδέλφια του, 1.510 Ελληνοκύπριους και 492 Τουρκοκύπριους που αγνοούνται, από τις διακοινοτικές συγκρούσεις του 1963-1964, καθώς και συνεπεία του τραγικού δίδυμου εγκλήματος τουπραξικοπήματος και της εισβολής του 1974.
Ο Ξενοφών Καλλής διετέλεσε σύμβουλος του Ελληνοκύπριου Εκπροσώπου στη Διερευνητική επιτροπή των Αγνοουμένων, ηγήθηκε του Προγράμματος εκταφών και αναγνώρισης λειψάνων της Κυπριακής Δημοκρατίας στις ελεύθερες περιοχές ήταν εργαλείο στο πρόγραμμα εκ ταφών της ΔΕΑ, ενώ εσχάτως υπήρξε σύμβουλος του Προεδρικού Επιτρόπου για ανθρωπιστικά θέματα. 33 χρόνια επί «του φοβερού βήματος» της πιο συγκλονιστικής τραγωδίας της Κύπρου, ο Ξενοφών, τους ήξερε όλους που τον «πκιο μιτσήν τριών γρονών που χαζίριν τζιαιπαρπάταν/ ως τον μιάλον που’ ταν εκατόν τζι' έδειγνεν τους την στράτα». Ήξερε κυρίως τις οικογένειες των αγνοουμένων - γονείς, αδέλφια συζύγους και παιδιά. Ήξερε τις τραγικές ιστορίες του καθενός, γνώριζε τον πόνο τους και ήξερε γι’ αυτό να τους προστατεύει. Συγκλονιστικό παράδειγμα είναι μια ιστορία αγνοούμενου που ο Ξενοφών με απέτρεψε να δημοσιεύσω: Η γυναίκα ήταν έγκυος το πρώτο τους παιδί όταν ο σύζυγος της χάθηκε στην εισβολή. Γέννησε το παιδί στο σπίτι των πεθερικών της. Ένα χρόνο μετά έφυγε και κανείς από τότε δεν την είδε. Πέρασαν 40 χρόνια κι αφού ο παππούς και η γιαγιά είχαν πεθάνει τα οστά του αγνοούμενου εντοπίστηκαν, ταυτοποιήθηκαν και αποδόθηκαν στο γιό του, ο οποίος το μόνο που ζήτησε ήταν να υλοποιήσει την μοναδική επιθυμία που είχε στη ζωή του: Να βγάλει μια φωτογραφία με τον πατέρα του. Πήρε αγκαλιά το κρανίο του ήρωα πατέρα του κι έβγαλε τη φωτογραφία. Εδώ ήταν που ο Ξενοφών, εξηγώντας γιατί δεν έπρεπε να δημοσιοποιήσουμε την ιστορία, μας προστάτευσε όλους. Εμένα που είχα μια συγκλονιστική ιστορία να γράψω, τον συνάδελφο φωτορεπόρτερ που είχε μια απίστευτη φωτογραφία να υπογράψει, τον γιό του αγνοούμενου που θα γινόταν σίγουρα περιφερόμενο τηλεοπτικό παρελκόμενο αλλά κι εκείνη τη μάνα που κάποιοι ίσως την ξετρύπωναν από τη δυστυχία της.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Νίκος Χριστοδουλίδης στην κηδεία του Ξενοφώντα Καλλή.
Ο Ξενοφών ψηλαφούσε τα προβλήματα των συγγενών των αγνοουμένων και βοηθούσε όσο περισσότερο μπορούσε αντιλαμβανόμενος το χρέος της πολιτείας έναντι τους, χωρίς ωστόσο να έχει ο ίδιος τα μέσα που έχει ένα κράτος. Ο Ξενοφών δεν διαχώριζε τους αγνοούμενους σε ΕΚ και ΤΚ. Ήξερε όμως να διαχωρίζει τα πράγματα και καταλάβαινε πολύ καλά ότι η ΚΔ είναι κράτος δικοινοτικό και η κυβέρνηση οφείλει να συμπεριφέρεται ως κυβέρνηση όλων και να συνδράμει την ανάγκη του πολίτη. Ιδιαίτερα του αναξιοπαθούντα.
Εκεί που οι κυβερνήσεις δυσκολεύονταν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των Τ/Κ συγγενών ο Ξενοφών δημιουργούσε ένα πλέγμα εμπιστοσύνης πρωτοφανές με τον απλό κόσμο, ο οποίος βοήθησε πολλές φορές στη συλλογή πληροφοριών προς εντοπισμό τάφων αγνοουμένων.
Στα πέτρινα χρόνια του 1974-1997, το ζήτημα των αγνοουμένων υπέστη ανήκεστη βλάβη ταλαιπωρημένο στις μυλόπετρες μιας ακατανόητης πολιτικής προπαγάνδας παρά το γεγονός ότι ήταν αμιγώς ανθρωπιστικό και ως τέτοιο θα έπρεπε να τύχει ανάλογων χειρισμών, αντί για παράδειγμα να κρατείται άκρως απόρρητος ο κατάλογος των αγνοουμένων μέχρι το Δεκέμβριο του 2000.
Τον Ιούλιο του 1997 ο τότε πρόεδρος Γλαύκος Κληρίδης και ο ΤΚ ηγέτης Ρ. Ντενκτάς, σε συνάντησή τους υπό την αιγίδα των ΗΕ, συμφώνησαν σε κείμενο που περιείχε σειρά μέτρων για ενέργειες προς επίλυση του προβλήματος των αγνοουμένων και πεσόντων, στη γνωστή από τότε ως η συμφωνία του 1997 Κληρίδη-Ντενκτάς για τους αγνοουμένους. Πίσω από εκείνη τη συμφωνία, η ιστορία θα πρέπει να γράψει ότι ήταν η πολιτική σκέψη του Ξενοφώντα Καλλή που τότε συνεργαζόταν στη Διεύθυνση Κυπριακού στο ΥΠΕΞ με τον Τάσο Τζιωνή, ώστε να αποκολλήσει από τη λάσπη της τουρκικής αδιαλλαξίας αλλά και κάποιων ημετέρων το χρονίζων θέμα των αγνοουμένων. Ημέτεροι που έχτιζαν καριέρες πάνω στην τραγωδία των αγνοουμένων και εξέδωσαν τότε και ανακοίνωση κατά των εκταφών ενώ εσχάτως σε βιβλίο που εξέδωσαν εκθειάζοντας εαυτούς σημειώνουν ανερυθρίαστα ότι ο Ξενοφών Καλλής ήταν εναντίον των εκταφών. Όταν το 1999 το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε την πραγματοποίηση προγράμματος εκταφών και αναγνώρισης λειψάνων από το στρατιωτικό κοιμητήριο Λακατάμιας και το κοιμητήριο Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, όπου είχαν ταφεί ως άγνωστοι, πεσόντες Ελληνοκύπριοι και Ελλαδίτες του ’74, ο Ξενοφών που είχε εκπονήσει το πρόγραμμα, είχε στην κυριολεξία πιάσει το θηρίο από τα κέρατα εργαζόμενος ακατάπαυστα στις εκταφές και συνδράμοντας ο επίσης τους ξένους επιστήμονες της οργάνωσης Γιατροί για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα υπό την ηγεσία του διεθνούς φήμης ανθρωπολόγου Δρος William Haglund. Προς τούτο στήθηκε από το μηδέν το πρώτο ανθρωπολογικό εργαστήριο της ΚΔ στην Έγκωμη. Οι γενετικές εξετάσεις γίνονταν από ομάδα γενετιστών του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου με επικεφαλής τον Δρα Μάριο Καριόλου, όπου δημιουργήθηκε και τράπεζα γενετικού υλικού.Σε όλα τούτα ο ρόλος του Ξενοφώντα ήταν καθοριστικός. Γι’ αυτό και εκείνοι που μέχρις εσχάτως τον πολεμούσαν, τότες χρησιμοποίησαν όσα μέσα μπορούσαν για να φύγει η τράπεζα γενετικού υλικού από το Ινστιτούτο Γενετικής, όπως και έφυγε.
Τελικά στα δύο κοιμητήρια έγινε ταυτοποίηση των λειψάνων, εκτός από εκείνα που τοποθετήθηκαν στο οστεοφυλάκιο στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας και ψεκάζονταν με χημικές ουσίες και τα οποία είχαν προκύψει από αυθαίρετες εκταφές, στη Λακατάμια, την περίοδο 1979-81. Έτσι ενημερώθηκαν οι συγγενείς, τακτοποιήθηκαν οι τάφοι και τα επιχειρήματα του Ραούφ Ντενκτάς ότι όλοι οι ΕΚ αγνοούμενοι είναι θαμμένοι στα κοιμητήρια των ελεύθερων περιοχών εξέλειπαν δια παντός.
Απάντηση στα επιχειρήματα Ντενκτάς και της τουρκικής προπαγάνδας μέχρι σήμερα αλλά και όσων υπονόμευαν για αλλότριους σκοπούς την τεράστια προσπάθεια που κατέβαλλε ο Καλλής και οι συνεργάτες του για διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων έδωσε ο ίδιος σε μια από τις λίγες συνεντεύξεις του. 16 Οκτωβρίου 2016, εφημερίδα Πολίτης, δημοσιογράφος Κάτια Σάββα: Λέει ο Ξενοφών: «Άνθρωποι δεν εξαφανίζονται τυχαία ούτε και είναι αδύνατος ο εντοπισμός τους. Οι εξαφανίσεις είναι μια πολιτική πράξη, με καθαρά πολιτικούς στόχους. Αυτό ισχύει τόσο για την περίπτωση της Κύπρου όσο και για άλλες χώρες. Το φαινόμενο χρησιμοποιείται για υλοποίηση πολιτικών σχεδιασμών. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις παγκοσμίως υπάρχει εμπλοκή διαφόρων κρατικών δομών». Και εξηγεί: «Λόγω αυτής της εμπλοκής δεν εξαφανίζονται μόνο οι άνθρωποι, αλλά οι υπαίτιοι προσπαθούν να εξαφανίσουν και τα τεκμήρια και τις πληροφορίες, εξ ου και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι προσπάθειες διερεύνησης. Από τη στιγμή που υπάρχει εμπλοκή των κρατικών δομών, το έργο της διερεύνησης είναι δύσκολο, εκτός σε περιπτώσεις που το κράτος το ίδιο πάρει τις αναγκαίες πολιτικές και ανθρωπιστικές αποφάσεις, αναζητώντας την αλήθεια ή εξαναγκαστεί από εξωγενείς παράγοντες να λάβει κάποια μέτρα. Δυστυχώς, οι οποιεσδήποτε ενέργειες από πλευράς κρατών αφορούν περισσότερο τη συγκάλυψη παρά την αποκάλυψη».
Φοβερά παραδείγματα της κρατικής εμπλοκής είναι οι μετακινήσεις ομαδικών τάφων από την Τουρκία στα κατεχόμενα και η ανοχή της διεθνούς κοινότητας έναντι αυτών των εγκλημάτων: των 80 της Άσσιας, των 20 του Στρογγυλού, των 35 του Κοντεμένου-Lapatsa Hill, των 35 του Κορνόκηπου, των δεκάδων του Celebrity, των 15 του Αγίου Ιλαρίωνα και των 10 της Αγκαστίνας. Επίσης η ανοχή δυστυχώς από την ΚΔ, των ΕΚ εγκληματιών πολέμου κατά των 162 γυναικοπαίδων της Μαράθας, Αλόας, Σανταλάρη και των 80 περίπου αμάχων της περιοχής της Τόχνης.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Νίκος Χριστοδουλίδης στην κηδεία του Ξενοφώντα Καλλή.
Μετά τη συμφωνία Κληρίδη-Ντενκτάς του ’97, διέρρευσε πολύς χρόνος μέχρι να υλοποιηθούν τα συμφωνηθέντα για εκταφές βάσει κοινού προγράμματος, που ήταν αυτό της Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων (ΔΕΑ) και το οποίο αν και εγκαινιάστηκε το 2005 απέφερε τα πρώτα αποτελέσματα το 2006. Από τότε μέχρι σήμερα έχουν εκταφεί 1204 από τις 2002 και ταυτοποιήθηκαν 1034. Αγνοούνται ακόμα 768 ΕΚ και 200 ΤΚ. Τα τελευταία χρόνια το καύσιμο της όλης διαδικασίας που είναι οι πληροφορίες έχει εξαντληθεί καθότι σχεδόν όλοι όσοι γνώριζαν πού ετάφησαν αγνοούμενοι το ’74 έχουν φύγει από τη ζωή. Κι εδώ είναι άλλο ένα κενό το οποίο το κράτος πρέπει να κοιτάξει αφού οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουμε ότι στην Υπηρεσία Ανθρωπιστικών Θεμάτων είχε συσταθεί ομάδα αστυνομικών που είχε εντολή να πάρει καταθέσεις από όσους πολέμησαν στα διάφορα μέτωπα και επέστρεψαν ζωντανοί για να εμπλουτίζονται με χρήσιμες πληροφορίες οι φάκελοι των αγνοουμένων. Φάκελοι που «αρμόδιοι» δεν επέτρεπαν ούτε στους συγγενείς πρώτου βαθμού να τους δουν και που όταν επιτέλους άνοιξαν μετά από 20 χρόνια αποδείχθηκαν φτωχοί έως και κενοί. «Άμα ανατρέξει κανείς στα υπηρεσιακά σημειώματα και τις εκθέσεις του Ξενοφώντα Καλλή θα εντοπίσει όλα αυτά καταγραμμένα με κάθε λεπτομέρεια και με σειρά εισηγήσεων», όπως μου εκμυστηρεύθηκε εκλιπών πλέον στέλεχος προηγούμενης κυβέρνησης. Το πρωτοφανές εγχείρημα της εκταφής μετά από 41 χρόνια του μεταγωγικού αεροπλάνου Νοράτλας, που έλαβε μέρος στην Επιχείρηση Νίκη το 1974 και καταρρίφθηκε από φίλια πυρά και τον εντοπισμό των λειψάνων των επιβαινόντων καταδρομέων, ήταν άλλη μια επικίνδυνη λόγω και πυρομαχικών, επιχείρηση που ανέλαβε ο Ξενοφών Καλλής τον Ιούλιο του 2005 ξηλώνοντας μαζί με την ομάδα του ολόκληρο τον λόφο του Τύμβου της Μακεδονίτισσας και ξαναχτίζοντας τον. Τον Νιόβρη του 2017, ο Ξενοφών ξεκίνησε άλλη μια επιχείρηση εκταφών, αυτή των οστών 31 ασθενών του νοσοκομείου Αθαλάσσας που τάφηκαν κάτω από τα ερείπια των βομβαρδισμένων από τουρκικά αεροσκάφη στις 20 Ιουλίου 1974 θαλάμων του ψυχιατρικού ιδρύματος.
Ακόμα, ο Ξενοφών Καλλής είναι εκείνος που στη βάση δικών του εισηγήσεων ετοιμάστηκε και δημοσιοποιήθηκε ο κατάλογος των αγνοουμένων στην εφημερίδα της ΚΔ το Δεκέμβριο του 2000, ενώ το Μάιο του 2000 το Υπουργικό Συμβούλιο του ανέθεσε όπως ετοιμάσει και καταλόγους των φονευθέντων Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών κατά το πραξικόπημα και την Τουρκική εισβολή ή συνεπεία του πραξικοπήματος και της Τουρκικής εισβολής.
Θεωρώ ότι το πάθος του για αυτό που ένοιωθε ως ιερό καθήκον και οι ακούραστες προσπάθειες νυχθημερόν για τη διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων, τον καταπόνησαν τόσο πολύ που στο τέλος τον κατέβαλαν οδηγώντας τον στον καρκίνο και στο θάνατο την αυγή της περασμένης Κυριακής, 24 Σεπτεμβρίου 2023. Ήταν 72 ετών και 42 ημερών. Ήταν ένας πολύ φωτεινός άνθρωπος, ευρύτατης μόρφωσης που είχε τη μοναδική δυνατότητα να σου ανοίγει καινούργια παράθυρα θέασης στον κόσμο γεμάτα νέες ιδέες και προοπτικές. Κοφτερό πολιτικό μυαλό βαθιάς μόρφωσης που μπορούσε να διασυνδέσει την κατάσταση στην Κύπρο και τη Ανατολική Μεσόγειο με τις διεθνείς εξελίξεις και να παραθέσει οποιαδήποτε στιγμή μια πολύ συγκροτημένη ανάλυση. Είχε χιούμορ και ήταν πνευματώδης ωστόσο δεν άφηνε εύκολα χώρο παρά μόνο σε όσους εμπιστευόταν. Μιλώντας χθες με ένα από τους στενούς του συνεργάτες συμφωνήσαμε ότι ο Ξενοφών Καλλής, είναι αναντικατάστατος. Γι’ αυτό κι εγώ εκτιμώ ότι το κεφάλαιο των αγνοουμένων κάπου εδώ κλείνει, τώρα που αυτός που κρατούσε το κλειδί της γνώσης, της θέλησης και μιας τεράστιας πείρας οδεύει σήμερα στην τελευταία του κατοικία, αφήνοντας πίσω του την πολυαγαπημένη του σύζυγο Γκαλίνα που στάθηκε βράχος δίπλα του όλα αυτά τα χρόνια, την βοηθό του κυρία Μάρω, την ευρύτερη οικογένεια του και χίλιους αγνοούμενους που δεν έχουν ακόμα εντοπισθεί!
Ξενοφώντα Καλλή ανεπανάληπτε αγωνιστή, αδελφέ και φίλε, ως κατευόδιο επέτρεψε μου να σου απαγγείλω δυο γραμμές που σε συγκινούσαν πολύ:
"Ώρα καλή σου Βαγορή που 'ρτεσ που την αγχόνην
Είμαστεν αγνοούμενοι που πάππον ως αγγόνιν"!»
